Դոնատո Մատերա
| Դոնատո Մատերա | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | նոյեմբերի 30, 1934 |
| Ծննդավայր | Յոհաննեսբուրգ, Տրանսվաալ, Հարավաֆրիկյան Միություն |
| Մահացել է | հուլիսի 18, 2022 (87 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Յոհաննեսբուրգ, ՀԱՀ |
| Քաղաքացիություն |  ՀԱՀ |
| Կրոն | իսլամ |
| Մասնագիտություն | բանաստեղծ, լրագրող և գրող |
| Պարգևներ և մրցանակներ | |
Դոնատո Ֆրանցիսկո Մատերա (անգլ.՝ Donato Francisco Mattera, նոյեմբերի 30, 1934, Յոհաննեսբուրգ, Տրանսվաալ, Հարավաֆրիկյան Միություն - հուլիսի 18, 2022, Յոհաննեսբուրգ, ՀԱՀ), առավել հայտնի է որպես Դոն Մատերա (անգլ.՝ Don Mattera), հարավաֆրիկացի բանաստեղծ, լրագրող, ձախակողմյան քաղաքական գործիչ և հասարակական գործիչ։ Պատանեկության տարիներին եղել է գանգստերական «հեղինակություն», փողոցային կազմակերպված հանցավոր խմբի առաջնորդ։ Ապարտհեյդի դեմ պայքարի շարժման մասնակից է։ Ապարտհեյդի դեմոնտաժից հետո եղել է հասարակական ակտիվիստ և գրականագետ։
Ծագում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծնվել է մի ընտանիքում, որը, ըստ ՀԱՀ և ՀՄ իշխանությունների պաշտոնական դասակարգման, դասվել է գունավորներին։ Դոնատո Մատերայի պապը Իտալիայից ներգաղթել է Հարավային Աֆրիկա և ամուսնացել սևամորթի հետ։ Հայրն ազգությամբ իտալացի էր, մայրը՝ թսվանա։
Ութ տարեկանում Դոնատոն պապի համառ պահանջով ուղարկվել է Դուրբան, որտեղ ավարտել է կաթոլիկ դպրոցը։ 14 տարեկանում վերադարձել է հայրենի Յոհաննեսբուրգ։ Բնակություն է հաստատել Սոֆիաթաունի բազմամշակութային, քրեականացված շրջանում։
Քաղաքականացված կրիմինալում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դոն Մատերան Սոֆիաթաունում գլխավորել է խոշորագույն երիտասարդական ավազակախումբը, որն ընդունել է Vultures (Գիշանգղներ) անվանումը[2]։ Անձամբ մասնակցել է ծեծկռտուքների, ստացել դանակի և հրազենային վնասվածքներ։ Դոն Մատերայի կազմակերպված հանցավոր խումբը զբաղվում էր շորթմամբ, կողոպուտով և վերահսկում էր ալկոհոլային խմիչքների անօրինական վաճառքը։ Հետագայում Մատերան հիշում էր, որ ցավով և դառնությամբ հետևում էր, թե ինչպես էին երիտասարդ Աֆրիկացիները միմյանց ոչնչացնում գանգստերական պատերազմներում։
Միևնույն ժամանակ Դոն Մատերան սկսել է հետաքրքրվել հասարակական խնդիրներով։ Կյանքի փորձը բազմամշակութային Սոֆիաթաունում նպաստել է հակառասիստական հայացքների ձևավորմանը։ Մատերան ատելությամբ է լցվել ապարտհեյդի և աֆրիկացի ազգայնականների պետության հանդեպ։
Ես դարձա անապաստան և փողոցային գանգստեր։ Մեր աչքի առաջ քաղաքական ծաղրերգություն էր խաղարկվում։ Մենք լսել ենք ապարտհեյդի համակարգի, նրա կողմնակիցների և ֆունկցիոներների դեմ պայքարի կոչեր։ Ինձ համար փողոցների կապանքները կտրելը, աղքատությունը, ավազակությունը, սոցիալական գործընթացներին ներգրավվելը ժամանակի հարց էր։
Դոն Մատերա[3]։
1952 թվականից «Գիշանգղները» սկսել են քաղաքական դրդապատճառներով հարձակումներ իրականացնել ոստիկանության վրա։ Նրանց աջակցել են այլ հանցավոր խմբավորումների անդամները։ Սոֆիաթաունում լուրջ բախումներ և փոխհրաձգություններ են սկսվել։
Միաժամանակ Մատերան շարունակել է ակտիվ հանցավոր գործունեությունը։ Նրա խոստովանությամբ՝ 1956 թվականին «Գիշանգղները» ծրագրել էին հետաքննիչ լրագրող Արթուր Մեյմանի սպանությունը, որը հետագայում հայտնի գրողի կողմից անցկացվել էր ալկոհոլի ապօրինի առևտրի հետաքննության համար։
ՀՄ-ի կառավարությունը մտահոգված էր Սոֆիաթաունում տիրող իրավիճակով, ոչ այնքան հետնախորշային թաղամասի սոցիալական անբարեհաջողությամբ, որքան «ցեղերի անվերահսկելի խառնվածքով»։ 1950 թվականին դոկտոր Մալանի գրասենյակն ընդունել է տարածքային ռասայական տարանջատման մասին օրենք։ 1959 թվականին Հենդրիկ Ֆերվուրդի կառավարությունը սկսել է Սոֆիաթաունի հարկադիր վերաբնակեցումը։
Ռադիկալ ակտիվիստ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Շարպևիլում գնդակահարությունից հետո Դոն Մատերան կենտրոնացել է ապարտհեյդի դեմ քաղաքական պայքարի վրա։ Եղել է Սև գիտակցության շարժման և Աֆրիկայի ազգային կոնգրեսի երիտասարդական լիգայի անդամ։ Նա կազմակերպել է ընդհատակյա խմբեր, զբաղվել բողոքական հրապարակախոսությամբ, եղել է «Սև լրագրողների միության» կազմակերպիչը։ Ռեժիմի դեմ ելույթների համար բազմիցս ձերբակալվել է, ենթարկվել կտտանքների, մի քանի տարի անցկացրել տնային կալանքի տակ։
Իր քաղաքական գործունեության մեջ Դոն Մատերը կապված էր Աֆրիկյան ազգային կոնգրեսի և Հարավային Աֆրիկայի կոմունիստական կուսակցության ականավոր գործիչների հետ, այդ թվում՝ Վիննի Մանդելայի և Ռոնի Կասրիլսի հետ։ Միևնույն ժամանակ Մատերան շեշտել է, որ հայացքներով ոչ թե կոմունիստ է, այլ սոցիալիստ[4]։
1978 թվականին Դոն Մատերան դարձել է Ազանիայի ժողովրդական կազմակերպության (AZAPO՝ ծայրահեղ գաղտնի կառույց, որի գաղափարախոսությունը հիմնված էր մարքսիզմի, աֆրիկյան սոցիալիզմի, «սև գիտակցության» և Սթիվ Բիկոի ժառանգության սինթեզի վրա) հիմնադիրներից մեկը։ Կազմակերպությունն ունեցել է իր AZANLA ռազմական թևը, որի զինյալները պատրաստություն էին անցնում արտասահմանում։ Գաղափարական և քաղաքական առումով AZAPO-ն ավելի ձախ և արմատական դիրքեր էր զբաղեցնում, քան Աֆրիկյան ազգային կոնգրեսը։ 1983 թվականին Պիտեր Բոտայի բարեփոխումների շրջանում Դոն Մատերան մասնակցել է Ազգային ֆորում արմատական բողոքական շարժման ստեղծմանը։
1986 թվականին Դոն Մատերան գնացել է Շվեդիա, որտեղ կապեր է հաստատել սոցիալ-դեմոկրատների և հակաֆաշիստական շարժման ձախ ակտիվիստների հետ։
Հասարակական գործիչ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1990-ական թվականների սկզբին ապարտեիդի ապամոնտաժումից հետո Դոնատո Մատերան զբաղվել է ակտիվ հասարակական գործունեությամբ, 143 կազմակերպությունների անդամ է[5]։ Մատերայի հիմնական հասարակական կառույցները հիվանդ և անապաստան երեխաների, ինչպես նաև նախկին բանտարկյալների վերականգնման կենտրոններն են։ Ամուսնացած է, ունի 9 երեխա։
2013 թվականի դեկտեմբերին Դոն Մատերան հրապարակային ելույթ է ունեցել Նելսոն Մանդելայի մահվան կապակցությամբ՝ հայտարարելով, որ «հարավաֆրիկացիները պետք է սիրեն իրենց երկիրը և իրենց ժողովրդին այնպես, ինչպես սիրում էր Մանդելան»[6]։
Լրագրող և բանաստեղծ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դոն Մատերան մասնագիտությամբ երկար տարիներ եղել է լրագրող, աշխատել խոշոր հրատարակչություններում, այդ թվում՝ «Star» օրաթերթում, որը ժամանակին խմբագրել է Արթուր Մեյմանը, որը քառասուն տարի առաջ քիչ էր մնում՝ դառնար իր զոհը։
Դոն Մատերան հայտնի է նաև որպես գրականագետ և բանաստեղծ, բազմաթիվ գեղարվեստական ստեղծագործությունների հեղինակ[7]։ Նրա բանաստեղծական ոճը նշվում է պաթոսով և քնարականությամբ[8]։ Մասնակցում է աֆրիկյան արվեստի փառատոնների կազմակերպմանը[9]։ 1987 թվականին Մատերան մասնակցել է Հարավաֆրիկյան Գրողների կոնգրեսի հիմնադրմանը։
Դոն Մատերայի գլխավոր հեղինակային աշխատանքը համարվում է «Memory is the Weapon» ինքնակենսագրությունը (Հիշողությունը զենք է)[10]։ 1986 թվականին Մատերան «Azanian love song» (Ազանիայի սիրո երգը) բանաստեղծական ժողովածուի համար[11] արժանացել է շվեդական PEN միջազգային կազմակերպության մրցանակին։
Մրցանակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Բաոբաբի ոսկե շքանշան
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Tucholskypriset — Swedish PEN Club.
- ↑ Don Mattera. Poet, Musician, and Community Activist
- ↑ «Don Mattera. Author, Poet, Journalist and Activist in 143 organisations (Автобиографическое интервью Дона Маттеры)». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 26-ին.
- ↑ «Чёрные парни Софиятауна». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 3-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 16-ին.
- ↑ «Don Mattera: poet of compassion». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 26-ին.
- ↑ Poet Don Mattera tells Capetonians to live Madiba’s message
- ↑ Books by Don Mattera
- ↑ Don Mattera. Four Poems
- ↑ «Poetry sets Arts Alive tone». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 12-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 26-ին.
- ↑ Memory is the weapon. By Don Mattera. Published 2009
- ↑ Azanian love song. By Don Mattera. Published 2011
| ||||||||||||
